عقب ماندگی ذهنی شرایطی است که در آن عملکرد کلی ذهن به طور مشخصی پایین‌تر از میانگین بوده و همزمان با آن در رفتارهای انطباقی دوره رشد نارسائی‌هایی مشاهده می‌شود.
به گزارش پایگاه روابط عمومی بهداشت و درمان صنعت نفت گچساران ؛ وقتی فرد عملکرد کلی ذهنی پایین‌تری نسبت به دیگر افراد دارد ، عقب‌مانده ذهنی خوانده می‌شود . این افراد در مواردی همچون مسئولیت‌پذیری ، جامعه‌پذیری ، انجام کارهای فردی و اجتماعی و همچنین گذران دوره رشد به صورت نرمال دچار نقص و نارسایی هستند و از آنها به عنوان عقب‌مانده ذهنی یاد می‌شود .
در قرن نوزدهم واژه ضعف ذهنی پدیدار گشت و متعاقب آن اصطلاح اختلالات ذهنی و سپس نارسائی ذهنی واژه‌ای بود که کاربرد بیشتری داشت و از سال‌های دهه 1920 به بعد واژه "عقب ماندگی ذهنی" جای آنها را گرفت .
امروزه گرچه تعریف‌های متعددی از عقب ماندگی ذهنی توسط روان شناسان به عمل آمده است اما تعریفی که جامعتر از همه شناخته شده و اکثر متخصصین فنی آن را پذیرفته‌اند تعریفی است که گراسمن بیان داشته است .
بر اساس این تعریف عقب ماندگی ذهنی شرایطی است که در آن عملکرد کلی ذهن به طور مشخصی پایین تر از میانگین بوده و همزمان با آن در رفتارهای انطباقی دوره رشد نارسائی‌هایی مشاهده می‌شود . در این تعریف عملکرد کلی ذهن بر اساس نتیجه آزمون‌های هوشی استاندارد شده مشخص می‌شود.
سطوح عقب ماندگی
عقب ماندگی ذهنی را بر حسب شدت آن به دسته‌های کوچکتری طبقه بندی می‌کنند . عقب‌مانده‌های ذهنی در چهار گروه خفیف ، متوسط ، شدید و عمیق جای می‌گیرند ، عقب‌مانده خفیف دارای بهره هوشی 50 تا 70 ، متوسط دارای هوش 30 تا 50 ، شدید دارای IQ 20 تا 35 و عقب‌مانده عمیق دارای ضریب هوشی کمتر از 20 می باشد .
علل عقب ماندگی ذهنی
در گذشته‌های دور عامل اصلی عقب ماندگی را وراثت می دانستند ولی به تدریج عوامل محیطی نیز توجه اندیشمندان را به خود جلب کرد .
اولین طبقه بندی که از علل عقب ماندگی‌های ذهنی ارائه شده است تقسیم آنها به دو عامل ارثی و محیطی می‌باشد .
از نیمه دوم قرن بیستم به علت مطالعات و تحقیقات زیادی که در زمینه شناخت و طبقه بندی عقب ماندگی‌های ذهنی به عمل آمد بیشتر از صد نوع عامل که در ایجاد عقب ماندگی ذهنی دخالت دارند شناسایی شد و طبقه بندی‌های متعددی از عقب ماندگی‌های ذهنی توسط صاحب نظران به عمل آمد .
این طبقه بندی علل عقب ماندگی‌های ذهنی را بر اساس مراحل مختلف زندگی از تشکیل تخم گرفته تا زندگی جنینی و تولد و دوران کودکی مورد بررسی قرار داده است .
براساس تعریف روانشناسان آنچه در زمان جنینی موجب عقب ماندگی ذهنی می‌شود ، تاثیر داروهای شیمیایی ، تاثیر الکل ، تأثیر اشعه ایکس و پرتوهای رادیواکتیو ، دخانیات ، سن مادر ، هیجان مادر و مسمومیت مادر است .
عوامل موثر بر مبتلا شدن به عقب ماندگی ذهنی بعد از تولد ، انواع مننژیت‌ها ، مننژ (پرده های مغزی) و آنسفالیت‌های ویروسی ، ضربه‌های مغزی ، اختلالات تشنجی ، تب و تشنج‌های همراه با آن ، اسپاسم‌های کودکان ، فلج‌های مغزی و مسمومیت‌ها می‌باشد .
همچنین مهمترین عواملی که در موقع تولد کودک می‌توانند عقب ماندگی ذهنی ایجاد کنند می‌توان به تولد پیش از موقع و صدمات ناشی از زایمان اشاره کرد .
30تیرماه مصادف با 21جولای به عنوان روز عقب ماندگی ذهنی نام گذاری شده است .